Το βιβλίο, οι στήλες, η κριτική και οι κριτικοί

Πόσοι ψωνίζουν τα βιβλία τους βασιζόμενοι στους πίνακες των «best sellers» ή των, κατά νεολογισμό «ευπώλητων», που δημοσιεύονται στον τύπο;

Προφανώς όχι οι άνθρωποι του βιβλίου, οι συστηματικοί αναγνώστες, αφού εκείνοι, με ειδικές προτιμήσεις και κατασταλαγμένα γούστα, ποτέ δεν θα αγοράσουν ένα βιβλίο μόνο επειδή παρουσιάστηκε ως «ευπώλητο». Συνηθίζουν να πηγαίνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα στο βιβλιοπωλείο και να ενημερώνονται εκεί. Γνωρίζουν καλά πως το «ευπώλητο», όχι μόνο «ευπώλητο» δεν είναι πάντα, αλλά ούτε απαραίτητα όντως καλό βιβλίο.

Οι άνθρωποι του βιβλίου, υποψιασμένοι για τα τεκταινόμενα στο χώρο του, σπάνια ακολουθούν αυτές τις στήλες. Εν τούτοις θεωρούν ότι η εικόνα είναι πιο εναργής όταν η εφημερίδα δημοσιεύει ότι «σε συγκεκριμένο βιβλιοπωλείο, δεδομένης περιοχής, την περασμένη εβδομάδα, τα εξής δέκα πρώτα βιβλία ‘έδωσαν’ τα ακόλουθα αντίτυπα». Όταν δεν έχουν μπροστά τους μόνο τα ποσοτικά, αλλά και τα ποιοτικά δεδομένα.
Λιγότερο στέκονται οι μόνιμοι αναγνώστες στις εφημερίδες που παραθέτουν αποκάτω 15-20 βιβλιοπωλεία, άσχετα μεταξύ τους ως προς το μέγεθος και το είδος του κοινού τους, διαφόρων περιοχών, από τα στοιχεία των οποίων αναφέρεται ότι καταρτίστηκε η στήλη. Χωρίς να φαίνεται τι ακριβώς στοιχεία έδωσαν. Έβγαλε ο δημοσιογράφος ένα μέσον όρο κι έκανε μια κατάταξη! Έτσι ο «Ελευθερουδάκης» δίνει ως πρώτο ένα βιβλίο, επειδή έχει πουλήσει στα είκοσι περίπου βιβλιοπωλεία του πχ. εβδομήντα αντίτυπα και βιβλιοπωλείο μικρής πόλης έρχεται να αλλάξει το αποτέλεσμα, επειδή σε εκείνο πουλήθηκαν δύο αντίτυπα από κάποιο άλλο βιβλίο, συνεπώς έχει εκείνο ως πρώτο σε πωλήσεις.
Κι αυτό επειδή στο τέλος το «πρώτο» βγαίνει ανάλογα με το ποιο δίνουν οι περισσότεροι για πρώτο.

Ούτε όμως και οι άνθρωποι που δεν ανοίγουν βιβλίο, (το 80% των συμπατριωτών μας δηλαδή, ανεξάρτητα αν διαθέτουν «αγύριστη» άποψη και ψήφο) δεν επηρρεάζονται από αυτές τις στήλες। Θα διαβάσουν όλην την εφημερίδα, εκτός από τη στήλη του βιβλίου. Και θα αγοράσουν το βιβλίο που θα γίνει «ευπώλητο», όχι με τη βοήθεια των στηλών των εντύπων, αλλά επειδή όλοι θα μιλούν για αυτό, που θα έχει γίνει «του συρμού».

Παρά ταύτα οι εκδότες προσπαθούν να περιποιούνται με δώρα, προσκλήσεις κλπ। τους αρμόδιους για τις στήλες του βιβλίου δημοσιογράφους, τους πολλούς υπευθύνους βιβλιοπαρουσιάσεων και τους ελάχιστους κριτικούς। Σε κάποιους δε από αυτούς προτείνουν να αναλάβουν τις δημόσιες σχέσεις των εκδοτικών τους οίκων, παράλληλα, εννοείται με την δημοσιογραφική βιβλιογραφική τους στήλη ή να τους εκδόσουν δικά τους βιβλία। Μερικοί δέχονται κι από εκεί και πέρα είναι να δει κανείς πόσο είναι κομψό κάτι τέτοιο, πριν εξετάσει η ΕΣΗΕΑ κατά πόσο αρμόζει στην δημοσιογραφική δεοντολογία, πράγμα που δεν έχει κάνει ποτέ। Γιατί είναι εμφανές πως όταν είναι ο δημοσιογράφος μισθωτός του εκδότη ή ο εκδότης τυγχάνει να είναι κι "ο εκδότης του" θα δυσκολευτεί αρκετά να αρνηθεί την παρουσίαση βιβλίου του συγκεκριμένου εκδοτικού οίκου, πόσο μάλλον να γράψει αρνητική κριτική για ένα κακό βιβλίο αυτού του εκδοτικού οίκου। Όταν λέμε "δημόσιες σχέσεις" εδώ κυρίως εννοούμε πως ο δημοσιογράφος θα τηλεφωνήσει στους συναδέλφους του στα άλλα έντυπα και θα τους ζητήσει ευνοική παρουσίαση του βιβλίου, γνωστοποιώντας τους ότι ως δεύτερη δουλειά έχει τις δημόσιες σχέσεις του οίκου। Πολλές φορές το πράγμα πάει ακόμη μακρύτερα। ΄Εχει συμβεί δημοσιογράφοι υπεύθυνοι για το βιβλίο να εκδίδουν βιβλίο τους δαπάναις του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, οπότε άντε μετά να γράψουν κακό λόγο για την πολιτική του βιβλίου στην Ελλάδα!

Θυμάμαι το παράδειγμα του Θόδωρου Χατζηπανταζή, σπουδαίου θεατρολόγου, καθηγητή πανεπιστημίου σήμερα, ο οποίος, όταν εργαζόταν ως θεατρικός κριτικός στην "Ελευθεροτυπία" με το όνομα Θόδωρος Κριτικός, αρνιόταν να χρησιμοποιήσει τις προσκλήσεις που του έστελναν οι θίασοι που θα έκρινε και καθόταν στην ουρά κι έκοβε κανονικό εισιτήριο, το οποίο, φυσικά, πλήρωνε από την τσέπη του। Ούτε καν δήλωνε στο ταμείο ποιος είναι προκειμένου να εξασφαλίσει καλή θέση!

Ανεξάρτητα λοιπόν από το πόσοι είναι αυτοί οι δημοσιογράφοι που περιγράφτηκαν πιο πάνω, με τη στάση τους θίγουν όλον τον κλάδο, ο οποίος συνάδελφοι ή μη, όφειλε να μην ανέχεται αυτήν τους τη συμπεριφορά। Επειδή σωστό είναι να κινητοποιείται η ΕΣΗΕΑ ως ο συνδικαλιστικός φορέας των δημοσιογράφων κάθε φορά που απολύεται κάποιος, αλλά με δεδομένο ότι η δημοσιογραφία είναι λειτούργημα, επίσης σωστό είναι να κάνει το ίδιο κι όταν κάποιο μέλος της δεν το κατανοεί επαρκώς.

Πάντως, γεγονός είναι πως το αναγνωστικό κοινό είναι εκείνο που αναδεικνύει τα βιβλία σε «ευπώλητα», ανεξάρτητα από καθοδηγήσεις। Σε δύο περιπτώσεις: όταν είναι όντως καλά κι όταν τα έχει ανάγκη.